Gościnny Szczepanów – nowy szlak turystyczny w szczepanowskim sanktuarium

W sanktuarium św. Stanisława BM w Szczepanowie i w jego otoczeniu powstała nowa atrakcja dla pielgrzymów i turystów.

Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Marii Magdaleny i św. Stanisława BM w Szczepanowie realizuje zadanie „Rozwój turystyki w przestrzeni sanktuarium Patrona Polski Świętego Stanisława w Szczepanowie” przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego.

W zadaniu tym parafia zaplanowała i przygotowała tablice informacyjne, które zawierają opisy historyczne, ciekawostki oraz wskazówki, w jaki sposób poruszać po sanktuarium patrona Polski św. Stanisława w Szczepanowie. 

Na 20 tablicach, umieszczonych w różnych miejscach wokół sanktuarium i jego najbliższej okolicy został zaprezentowany nowy szlak turystyczno-religijny w ramach programu „Małopolska Gościnna”.

Zwiedzanie rozpoczynamy po północnej stronie sanktuarium. Przy znajdującej się tam bramie znajduje się tablica, która przedstawia cały szlak, a także sposób poruszania się po nim. Kolejne tablice są już przystankami, podkreślającymi walory historyczne, kulturowe i przyrodnicze poszczególnych miejsc.

Pierwszy przystanek przypomina podstawowe fakty z życia św. Stanisława, który urodził się w Szczepanowie. To najważniejsza postać związana z tą miejscowością.

Przy drugim przystanku zwiedzający w skondensowany sposób dowie się o historii kościoła pw. św. Marii Magdaleny i św. Stanisława BM, który od 2003 roku jest bazyliką mniejszą. Warto podkreślić, że obecna świątynia powstała na początku XX wieku w wyniku połączenia gotyckiego kościoła fundacji Jana Długosza z neogotycką monumentalną budowlą autorstwa architekta Jana Sasa-Zubrzyckiego. Wnętrze kościoła harmonijnie łączy dwa style w sztuce. XX-wieczna część ma wyposażenie neogotyckie, XV-wieczna gotyckie z elementami barokowymi.

W sąsiedztwie drugiego przystanku znajduje się kolejna tablica informująca o murze okalającym sanktuarium i kapliczkach wkomponowanych w ceglano-kamienne ogrodzenie świątyni. Najstarsza część muru, wykonana z ręcznie wypalanej cegły, pochodzi z czasów budowy kościoła fundacji Jana Długosza (1470). Znajduje się ona po stronie południowej sanktuarium. W murze tym znajdziemy kamienną nisko sklepioną bramę z figurami św. Wojciecha i św. Stanisława. Kamienna część muru (pozostała część ogrodzenia) powstała w latach 50-60. XX wieku. W murze zostały wybudowane kapliczki, a w nich umieszczono rzeźby autorstwa Bogdany i Anatola Drwalów. W kapliczce zachodniej umieszczono rzeźbę Chrystusa Króla oraz Jezusa Frasobliwego, w kapliczce po stronie południowo-zachodniej znajdują się rzeźby św. Stanisława oraz św. Kingi, w kolejnej (strona południowo-wschodnia) można zobaczyć przedstawienie św. Marii Magdaleny, a u góry króla Bolesława Śmiałego jako pokutnika. W kapliczce po stronie wschodniej znajduje się rzeźba Maryi z dziećmi. 

Kościół fundacji Jana Długosza (kolejny przystanek na szlaku) to najstarsza część obecnej bazyliki – sanktuarium św. Stanisława. Powstał w 1470 roku. Na początku I wojny światowej spłonęło bogate wyposażenie świątyni. Ocalałe elementy gotyckiego wystroju znajdują się w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. W prezbiterium kościoła można zobaczyć gotycki tryptyk z obrazem głównym, przedstawiającym Maryję z Dzieciątkiem, oraz św. Marię Magdalenę i św. Stanisława. W kruchcie południowej znajdziemy tablicę erekcyjną kościoła, a także romańską kamienną chrzcielnicę – najstarszy zabytek szczepanowskiego sanktuarium.

Wędrując wokół bazyliki natrafimy na kolejny przystanek, znajdujący się przy Ogrójcu. To monumentalne przedstawienie rzeźbiarskie sceny modlitwy Chrystusa w Ogrodzie Oliwnym. Tradycja tworzenia tych przestawień sięga w Polsce XIV wieku i jest związana z chrześcijańskim przeżywaniem śmierci. Ogrójce znajdowały się bowiem przy cmentarzach, które wówczas otaczały kościoły. Szczepanowski Ogrójec powstał pod koniec XIX wieku. Znajduje się na ścianie wschodniej kościoła Jana Długosza. Przedstawia modlącego się Chrystusa i anioła, który Go pociesza, a także grupę śpiących apostołów. Obok Ogrójca został postawiony krzyż, pod którym znajduje się obelisk z tablicą upamiętniającą zmarłych szczepanowskich parafian.

Po zwiedzeniu sanktuarium i przestrzeni wokół niego warto zaglądnąć do ogrodu sensorycznego połączonego z Zielnikiem św. Stanisława. Założenie ogrodowe znajduje się po wschodniej stronie, tuż za murem sanktuarium.

Wychodząc z ogrodu kierujemy się w stronę północną. Za parkingiem zobaczymy (po prawej) Izbę Pamięci bp. Jana Styrny, wywodzącego się z szczepanowskiej parafii, biskupa elbląskiego, propagatora kultu św. Stanisława.

Izba przylega do kolejnej atrakcji turystyczno-religijnej, czyli Placu Świętych i Błogosławionych. Ogromną przestrzeń okalają krużganki z postaciami świętych i błogosławionych wywodzących się z diecezji tarnowskiej oraz świętych, którzy przyjęli imię od św. Stanisława. Plac to miejsce modlitwy, o czym przypominają freski tajemnic Różańca i poszczególnych stacji Drogi Krzyżowej. To także miejsce edukacji historycznej, o której mówią wielkie postacie polskiej historii, ale także tablice upamiętniające polskich oficerów zamordowanych w Katyniu i ofiary katastrofy smoleńskiej. Warto podkreślić, że na Placu Świętych i Błogosławionych zostały posadzone we współpracy z Lasami Państwowymi Dąb św. Jana Pawła II, Dąb Niepodległości, oraz Lipa św. Kingi.    

Idąc od Placu Świętych i Błogosławionych w kierunku zachodnim natrafimy na spichlerz, murowany budynek na planie czworoboku. 

W czasie zaborów aż do 1912 roku szczepanowska parafia obejmowała miejscowości: Szczepanów, Mokrzyska, Bucze, Rudy-Rysie, Przyborów, Łęki, Wokowice, Sterkowiec-Dziekanów, Jodłówka, Borek, Cerekiew i Grądy. Rozległa parafia posiadała ziemię uprawną, z której plony były przechowywane w spichlerzu, stojącym za plebanią od strony zachodniej.

Spichlerz to murowany z cegły budynek na planie kwadratu, z piwnicami, oraz drewnianą dwukondygnacyjną konstrukcją w środku. Budynek przestał pełnić rolę gospodarczą w latach 70. XX wieku.

W maju 1978 roku wewnątrz spichlerza urządzono wystawę czasową prezentującą postać św. Stanisława, a także jego przedstawienia w sztuce ludowej. 7 maja obok spichlerza urządzono plac uroczystości 900. rocznicy męczeńskiej śmierci św. Stanisława. Wzięło w niej udział 100 tys. wiernych. Mszy św. przewodniczył kard. Karol Wojtyła, a homilię wygłosił kard. Stefan Wyszyński.

Wędrując spod spichlerza do centrum Szczepanowa warto sobie uświadomić, że należy ono do jednych z najbardziej zielonych przestrzeni publicznych w Polsce. Wokół sanktuarium rośnie starodrzew lipowy. Lipa drobnolistna jest także dominującym gatunkiem rosnącym wzdłuż ulicy św. Stanisława, która prowadzi od kościoła w kierunku rynku.

Aleja Lipowa została posadzona jako pamiątka jubileuszu 900. rocznicy urodzin św. Stanisława, którą obchodzono w Szczepanowie 8 maja 1936 roku. 

Jubileusz, o randze ogólnopolskiej, zgromadził dziesiątki tysięcy osób. Głównej Mszy św. przewodniczył kard. August Hlond, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski.  

Aleja lipowa, będąca fragmentem ul. św. Stanisława, to jednocześnie część Szlaku św. Jakuba. W 2023 roku został otwarty szlak alternatywny względem odcinka Camino z Dębna do Brzeska, który wiedzie przez Szczepanów umożliwiając pielgrzymom nawiedzenie sanktuarium św. Stanisława BM. Znakiem pomagającym w orientacji w terenie jest żółta muszla na niebieskim tle.

Polski odcinek od przejścia granicznego w Korczowej do Zgorzelca ma długość 900 km. Ze Szczepanowa do Santiago de Compostela jest ponad 3 tys. km.

Kolejny przystanek to figura Pana Jezusa Nazareńskiego, znajdująca się przy ul. św. Stanisława. W okresie rozbiorów na terenie rozległej parafii szczepanowskiej powstało ponad 60 przydrożnych krzyży i kapliczek, fundowanych w znacznej mierze przez mieszkańców parafii. Były one wyrazem ich wiary i pobożności. Przedstawiały Pana Jezusa, Maryję i świętych, najczęściej czczonych w parafii św. Marię Magdalenę i św. Stanisława (aż 21 z 61) ale też patronów fundatorów lub świętych chroniących przed chorobami i klęskami żywiołowymi.

Kamienna figura Pana Jezusa Nazareńskiego, ufundowana w 1844 roku przez Stanisława i Mariannę Lambertów, należy do jednych najstarszych na terenie parafii. Rzeźba przedstawia stojącą postać Chrystusa w długim płaszczu, z dłońmi zakutymi w kajdany, z koroną cierniową na głowie. Szczepanowska figura nawiązuje do historii zakonu trynitarzy, którzy zajmowali się wykupywaniem chrześcijan z rąk pogan. Zakonnicy wykupywali też bezczeszczone przez nich figury Chrystusa. Jedną z nich uratowali w Meknes na północy Afryki w 1681 roku. Figura została odnowiona i do dzisiaj jest czczona w kościele trynitarzy w Madrycie pod nazwą Pan Jezus Nazareński Wykupiony. Zakonnicy postanowili, że kopie tej figury znajdą się we wszystkich ich klasztorach. Do Polski trynitarze trafili pod Odsieczy Wiedeńskiej. 

Od figury już niedaleko do rynku. Tutaj znajduje się kolejny przystanek na naszym szlaku. Szczepanów, z woli księcia Stanisława Lubomirskiego, otrzymał w 1761 roku prawa miejskie. Z tego czasu pochodzi właściwa dla miast organizacja przestrzeni, której znakiem szczególnym jest centralny plac, z prostopadle dobiegającymi do niego ulicami, oraz domami zwróconymi do niego frontami. Ten układ zachował się do dzisiaj i świadczy o miejskim charakterze miejscowości. 

W centrum rynku znajduje się kamienna studnia z kołowrotem, nakryta altaną i dachem, krytym gontem. Jest to jedyna studnia wspólna, która zachowała się do dzisiaj. Obecnie nie jest używana. Przestrzeń rynku, porośniętą głównie drzewami lipowymi, zdobią klomby i rabaty kwiatowe. Jest to też miejsce spacerów i wypoczynku.

Spacerując alejkami warto zwrócić uwagę na kilkusetletnią lipę (zachodnia strona, blisko remizy OSP), która wydrążona i spróchniała w środku wciąż wypuszcza liście i owocuje. Ze starą lipą jest związana legenda. Miał ją zasadzić korzeniami do góry św. Stanisław. Mimo to drzewo przyjęło się i rośnie do dzisiaj. Drzewem wartym zauważenia jest także dąb katyński (wschodnia strona, przed przedszkolem i filią biblioteki), posadzony pamięci policjanta Stanisława Piwowarczyka, zamordowanego przez NKWD w Twerze, pochowanego w Miednoje.   

Na szczepanowskim rynku, w pobliżu studni znajduje się kamienna figura św. Floriana z 1840 roku. Figurę ufundowali mieszkańcy Szczepanowa. Św. Florian jest czczony jako patron strażaków. Ochotnicza Straż Pożarna w Szczepanowie powstała w 1868 roku z inicjatywy społecznika Franciszka Bujaka. Przez długie lata nie mieli swojego lokalu ani miejsca na trzymanie sprzętu gaśniczego. Przez jakiś czas służyła temu plebańska stodoła. Dopiero w latach 1949-1952 powstała strażnica, która dzięki sali widowiskowej była też lokalnym centrum kultury.

Niedaleko św. Floriana, ale już przy ul. św. Stanisława znajduje się figura świętego biskupa, poniżej której umieszczono płaskorzeźbę z popiersiem ks. Stanisława Stojałowskiego, społecznika, pioniera ruchu ludowego i duszpasterza chłopów. Figurę wystawiono w 1920 roku. Warto podkreślić, że ks. Stojałowski był także propagatorem kultu św. Stanisława. W 1879 roku zorganizował pielgrzymkę z terenu Galicji do Szczepanowa i Krakowa w związku z 800. rocznicą męczeńskiej śmierci św. Stanisława.

Jednym z ważniejszych miejsc na trasie szlaku jest kościół pw. św. Stanisława BM na cmentarzu. Według tradycji w tym miejscu stał dom Wielisława i Bogny, rodziców św. Stanisława. W 1511 roku postawiono tu drewnianą niewielką świątynię, która z czasem popadła w ruinę. W 1781 roku książe Stanisław Lubomirski ufundował nowy, klasycystyczny w formie, kościół murowany pod wezwaniem św. Stanisława BM. Świątynię zaprojektował warszawski architekt Stanisław Zawadzki. Na fasadzie kościoła została umieszczona inskrypcja w języku łacińskim: „Świątynię tę, na tym samym miejscu, gdzie św. Stanisława Szczepanowski ujrzał światło dzienne, z drewna wzniesioną w 1511 roku, gdy w ruinę ze starości popadać zaczęła, Stanisława Lubomirski, książe Cesarstwa Rzymskiego, najwyższy marszałek Królestwa Polskiego, pan ziemi szczepanowskiej, dla zachowania wiecznej pamięci świętego biskupa męczennika od fundamentów sam wystawił w roku 1781”. Kościół został konsekrowany 7 maja 1824 roku.

W środku kościoła można zobaczyć ołtarz główny z obrazami: „Wskrzeszenie rycerza Piotra” oraz „Narada papieża Innocentego IV z kardynałami” oraz dwa ołtarze boczne z obrazami przedstawiającymi sceny z życia św. Stanisława: „Upominanie króla Bolesława” i „Męczeńska śmierć biskupa”.

Na zewnątrz kościoła, z prawej strony, został postawiony krzyż na pamiątkę jubileuszu 800. rocznicy męczeńskiej śmierci św. Stanisława. 

Cmentarz parafialny w Szczepanowie (kolejny przystanek) pierwotnie znajdował się przy kościele pw. św. Marii Magdaleny (obecnie część bazyliki). Pod koniec XIX wieku, zgodnie z zarządzeniem zaborcy austriackiego, nową nekropolię usytuowano przy kościele pw. św. Stanisława fundacji Stanisława Lubomirskiego.

Cmentarz okala kamienny mur. Okazała brama, mająca charakter dzwonnicy, znajduje się po wschodniej stronie nekropolii. Druga, skromniejsza, jest usytuowana po stronie zachodniej. Przy głównej alei, przechodzącej obok kościoła św. Stanisława, znajdują się najstarsze okazałe grobowce pochodzące z końca XIX wieku. 

Z wielu najstarszych grobowców i nagrobków zasługuje na uwagę miejsce pochówku Teresy Kuhno, właścicielki Mokrzysk.

Dzwony umieszczone nad wejściem zachodnim zostały skradzione w czasie II wojny światowej. Obecnie wiszące są uruchamiane podczas pogrzebów. W najstarszej części nekropolii rosną wiekowe drzewa: dęby, brzozy i robinie akacjowe.

Na istniejącym od końca XIX wieku cmentarzu zostali pochowani zasłużeni dla parafii duchowni: ks. Wojciech Bobek (1808-1893), proboszcz w latach 1850-1893, budowniczy kaplicy narodzenia św. Stanisława i Ogrójca przy bazylice; ks. Szczepan Rawicz Kossecki (1849-1932), proboszcz w latach 1893-1932, budowniczy kościoła pw. św. Stanisława BM (XX-wieczna część bazyliki); ks. Władysław Mendrala (1885-1970), proboszcz w latach 1932-1969, budowniczy nowej plebani, promotor kultu bł. Karoliny Kózki i św. Stanisława, propagator wczesnej I Komunii św., modlitwy o powołania kapłańskie i zakonne, organizator ogólnopolskiego jubileuszu 900. rocznicy urodzin św. Stanisława (1936).  

Spoczywają tu również właściciele ziemscy: Teresa Kuhno (własc. Mokrzysk), Łasińscy (własc. Przyborowa), żołnierze walczący w I wojnie światowej, wojnie polsko-bolszewickiej, II wojnie światowej, żołnierze Armii Krajowej, sybiracy, nauczyciele, przedsiębiorcy, rzemieślnicy i rolnicy.

Jak w soczewce najnowszą historię Polski skupia w sobie płk. Józef Koczwara (1889-1978), pochodzący z Mokrzysk, żołnierz Legionów Polskich, walczący w czasie I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej, dowódca broni pancernej w czasach II Rzeczpospolitej, uczestnik Kampanii Wrześniowej w 1939 roku, żołnierz AK, Inspektor Główny Wojskowej Służby Ochrony Powstania w Komendzie Głównej AK, powstaniec warszawski.

Przy murze po wschodniej stronie nekropolii znajduje się wydzielony cmentarz z czasów I wojny światowej nr 273. Powstał w 1915 roku według projektu Roberta Motki, jako jeden z 400 cmentarzy wojennych, powstałych w Galicji Zachodniej.

Na cmentarzu spoczywa 122 żołnierzy: 87 z armii austrowęgierskiej oraz 37 z armii rosyjskiej. Na ścianie zwieńczonej krzyżem, będącej integralną częścią muru, została umieszczona inskrypcja: „Przemijające jest to, co czyni nas wielkimi. Lecz Wy pozostaniecie niezapomniani. Zwycięzca w życiu, wciąż pozostaje wierny wam w śmierci.”.  

Żołnierze, pochowani na cmentarzu nr 273, polegli w walkach stoczonych w okolicy Szczepanowa w 1914 roku. 

Miejsce urodzin św. Stanisława upamiętniono już w XVI wieku drewnianą kapliczką, która została zastąpiona w 1861 roku staraniem ówczesnego proboszcza ks. Wojciecha Bobka. Kaplica usytuowana jest w centrum trapezoidalnego placu, okolonego kamiennym murem. Nad wejściem do kaplicy umieszczono rzeźbę przedstawiająca św. Stanisława. Dach wieńczy wieżyczka z sygnaturką. 

Wewnątrz, w centrum kaplicy, znajduje się ołtarz. Nastawa przedstawia zarys dębu, ozdobionego złoconymi żołędziami. W centrum znajduje się obraz przedstawiający moment urodzin św. Stanisława. Według najstarszej tradycji Bogna urodziła swojego syna na polu, pod dębem. Po urodzinach obmyła dziecko w pobliskim źródełku.    

Za nastawą ołtarzową znajduje się obudowany pień dębu, pod którym przyszedł na świat przyszły biskup i męczennik, święty Kościoła, patron Polski.

Pień dębu, pod którym urodził się św. Stanisław, był traktowany przez pielgrzymów jak relikwia, którzy zabierali ze sobą jego fragmenty. Wykonywano z niego m.in. krzyżyki. Obok kaplicy, po zachodniej stronie, stoi kolumna wotywna z figurą św. Stanisława.  

Podobnie jak miejsce urodzin św. Stanisława, chroniono również źródło, w którym został on obmyty tuż po przyjściu na świat. 

Źródło, znajdujące się obecnie 11 metrów poniżej poziomu gruntu, zostało obudowane studnią, nad którą w XIX wieku postawiono drewnianą konstrukcję z kołowrotem, przykrytą spadzistym dachem, krytym gontem, z latarnią i wieżyczką, z postacią św. Stanisława w stroju biskupim. 

Pielgrzymi uważają wodę ze źródełka za cudowną. Modląc się do św. Stanisława obmywają do dzisiaj twarz i oczy. Zabierają też pozyskaną wodę do domów. Znane są świadectwa osób, które zostały uzdrowione dzięki wstawiennictwu św. Stanisława. 

Oprócz tablic, dla wsparcia osób o szczególnych potrzebach w ramach zdania, zostały wykonane poręcze na schodach wejściowych do sanktuarium oraz wyremontowano wycieraczki wejściowe (kraty metalowe), by poprawić dostępność dla osób o szczególnych potrzebach do bazyliki.

Koszt całego zadania wyniósł 47 400 złotych, w kwocie 37 800 złotych zadanie zostało wsparte finansowo przez Województwo Małopolskie.

—

Parafia rzymskokatolicka w Szczepanowie