Kościół Parafialny i cmentarz w Szczepanowie w okresie od XI do XX W. (Część I)

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY I CMENTARZ W SZCZEPANOWIE W OKRESIE OD XI DO XX W. (CZĘŚĆ I)

Pierwszy kościół w Szczepanowie, według XIII – wiecznej tradycji przekazanej w „Żywocie mniejszym” św. Stanisława przez dominikanina Wincentego z Kielc, został wystawiony ku czci św. Marii Magdaleny przez samego biskupa Stanisława. Autor żywota pisze: ,,Ja jeszcze widziałem ów bardzo stary kościół i głosiłem w nim Słowo Boże ludowi. Kościół ten był drewniany, który on sam (tj. bp Stanisław) kazał zbudować ku czci Marii Magdaleny i osobiście go poświęcił, ale ten niedawno za czasów Pana Iwona (Odrowąża), świętej pamięci biskupa krakowskiego (w latach 1218-1229), zawalił się ze starości”.

Na jego miejscu wybudowano nową drewnianą świątynię, która prawdopodobnie została rozbudowana lub przebudowana, w związku z uroczystościami kanonizacyjnymi bpa Stanisława w Asyżu w r. 1253 lub uroczystościami pokanonizacyjnymi, które miały miejsce w Krakowie 8 V 1254 r.

Kościół ów przetrwał aż do XV w., do czasów Jana Długosza. Ten wybitny kronikarz i kanonik krakowski wstydził się, że „…ten święty (Stanisław) będąc patronem całego Królestwa (Polskiego), czczony jest w swym miejscu rodzinnym w bardzo lichym kościółku…”, dlatego też na jego miejsce, częściowo z własnych funduszy, a częściowo ze składek wiernych i pielgrzymów wybudował w r. 1470 nowy, murowany kościół. Prawdopodobnie do jego budowy przyczyniły się także rody Melsztyńskich i Oleśnickich, a być może nawet sam król Kazimierz Jagiellończyk. Dowodem tego mają być umieszczone na tablicy erekcyjnej kościoła herby: Dębno (Oleśniccy), Leliwa (Melsztyńscy – właściciele Szczepanowa w okresie budowy kościoła, Prus (Turzynici), Wieniawa (Długosz), zaś w prezbiterium herby: Dębno, Leliwa i Orzeł królewski.

Gotycki kościół w Szczepanowie wzniesiony przez muratora krakowskiego Marcina Proszko, zbudowany został z kamienia i z cegły. Ściany zewnętrzne zdobi typowa dla budowli ,,długoszowskich” dekoracja, na którą składają się romby ułożone z cegły zendrówki (cegła mocno wypalona koloru czarnego o twardej powierzchni) oraz ceglane fryzy (poziome pasy dekoracyjne) i gzymsy (elementy wieńczące mur w formie poziomego pasa, wysuniętego przed lico ściany, służące do ochrony elewacji przed ściekającą wodą). Świątynia posiadała jedną nawę, przy której od południa znajdowała się kruchta (przedsionek), nieco węższe trójbocznie zamknięte prezbiterium, przy północnej ścianie którego znajdowała się zakrystia (dziś nieistniejąca). Prezbiterium i kruchtę przykrywało gotyckie sklepienie krzyżowo- żebrowe. Nawę nakrywał strop drewniany. W południowej ścianie nawy znajdowało się wejście i schody prowadzące na chór – dziś nieistniejący. Na zewnątrz narożniki kościoła i ściany prezbiterium podpierały ceglane skarpy (przypory), sprawiające wrażenie niezwykłej masywności całej budowli.

Świątynię nakryto strzelistym, dwuspadowym dachem, którego połacie pobito drewnianymi gontami. Światło wpadało do kościoła przez duże, zamknięte łukami ostrymi okna. Do kościoła prowadziły trzy wejścia: od południa przez kruchtę do nawy, od północy do zakrystii oraz trzecie wejście od zachodu, wykorzystywane do dnia dzisiejszego. Zachodnie wejście ozdobione zostało kamiennym portalem schodkowym, charakterystycznym elementem architektury gotyckiej 2 poł. XV w. w Małopolsce, nad którym umieszczono tarczę z herbem Wieniawa. Po zakończeniu budowy, świątynię wraz ze znajdującym się przy nim cmentarzem otoczono ceglanym murem, a po wschodniej stronie prezbiterium wykonano kaplicę ogrójcową.

Wnętrze kościoła w XVI w. zdobiły ołtarze, obrazy i rzeźby. Ołtarz główny (zachowany do dnia dzisiejszego) utrzymany był w formie malowanego tryptyku przedstawiającego: w centralnej części Matkę Boską z Dzieciątkiem w otoczeniu patronów Szczepanowa – św. św. Marii Magdaleny i Stanisława, a na skrzydłach św. św. Wojciecha i Mikołaja, Zwiastowanie NMP, św. Zofię z córkami i Nawiedzenie św. Elżbiety. Na odwrocie skrzydeł umieszczone zostały sceny z Męki Chrystusa: Pojmanie, Biczowanie, Niesienie Krzyża i Ukrzyżowanie, zaś w predelli (dolna część nastawy ołtarzowej, często rzeźbiona lub zdobiona malowidłem) obraz z wizerunkami różnych świętych i ich rodziców. Około r. 1600, pod wpływem wchodzącego stylu barokowego wykonano nowy ołtarz główny z obrazem samej Marii Magdaleny. Św. Stanisławowi poświęcono ołtarz boczny. Wyposażenia kościoła dopełniały organy i brązowa chrzcielnica z XVI w.

W XVIII stuleciu mur otaczający kościół został nieco podwyższony, a później jeszcze wzmocniony skarpami. Wtedy też prawdopodobnie po zachodniej stronie świątyni wybudowano drewnianą dzwonnicę. W 1855 r. kościół parafialny w Szczepanowie, staraniem ówczesnego proboszcza ks. Wojciecha Bobka (1850 – 1893) został całkowicie odnowiony z zewnątrz.

W latach następnych dokonano przebudowy wnętrza oraz przeprowadzono poważne prace remontowe. W 1863 r. poprzez zabudowanie kruchty wejściowej, przylegającej do nawy kościoła od strony południowej, utworzono niewielką kaplicę boczną. W r. 1870 ułożono w kościele nową posadzkę kamienną i zreperowano mur okalający kościół, a wokół cmentarza, utworzonego w XIX w. przy kościele św. Stanisława, wybudowano ok. 100 m muru. Rok później w nawie kościoła parafialnego wykonano nowy sufit, założono nowe okna i rozpoczęto malowanie ukończone w r. 1872.

Kilka lat później, w r. 1875, nad bramą cmentarza wymurowano małą dzwonnicę, w której umieszczono trzy dzwony średniej wielkości. W 1877 r. cmentarz został powiększony o grunt przyległy do kościoła św. Stanisława, zakupiony rok wcześniej, który od strony zachodniej obwiedziono murem.

W tym samym roku połowę dachu na kościele pokryto nowym gontem. Drugą część starej pokrywy dachowej wymieniono w r. 1879. Wtedy także zamocowano filary pod chórem. Cztery lata później, w r. 1883 ze składek parafian zakupiono z drewna rzeźbiony Ogrójec, który umieszczono po wschodniej stronie prezbiterium, w miejscu starej kaplicy ogrójcowej z XV w.

Pod koniec XIX w. nad nawą świątyni wybudowano neogotycką wieżyczkę na sygnaturkę, a bramkę prowadzącą do kościoła ozdobiono kamiennymi figurami św. św. Stanisława i Wojciecha.

Krzysztof Żurek