Obszar i podział parafii Szczepanów na przestrzeni dziejów

Krzysztof Żurek

Obszar i ludność parafii Szczepanów na przestrzeni dziejów. Miejsce Szczepanowa w strukturach administracji kościelnej i państwowej

Parafia Szczepanów powstała prawdopodobnie w XI w. Według Wincentego z Kielc, autora XIII-wiecznego ,,Żywota mniejszego” św. Stanisława, utworzył ją sam biskup Stanisław, który osobiście miał zlecić wybudowanie pierwszego, drewnianego kościoła w Szczepanowie p.w. św. Marii Magdaleny. Kościół ten przetrwał do 1 ćwierci XIII w., kiedy to zawalił się ze starości. Na jego miejscu wybudowano nową, drewnianą świątynię.
W XIII w., w wyniku przeprowadzonego w Polsce podziału administracyjnego diecezji, parafia Szczepanów weszła w skład dekanatu tarnowskiego, diecezji krakowskiej, metropolii gnieźnieńskiej. W 1374 r., po podziale dekanatu tarnowskiego na dwa mniejsze: radłowski i tarnowski, znalazła się w granicach dekanatu radłowskiego, zwanego później wojnickim. Około 1340 r. parafia Szczepanów liczyła 450 wiernych.
W 1470 r. rozebrano drugi, stary bo liczący sobie już przeszło 200 lat kościół w Szczepanowie, a z fundacji Jana Długosza wzniesiono nową, murowaną świątynię p.w. św. Marii Magdaleny. W tym czasie według Długosza, do parafii, oprócz Szczepanowa należało także miasto Uście Solne oraz osady: Wokowice i Mokrzyska.
Do kolejnych ważnych wydarzeń w dziejach parafii dochodzi w XVI w. W 1511 r., na miejscu domu rodzinnego św. Stanisława wybudowano drewnianą kaplicę. U schyłku tego stulecia probostwo obejmowało już następujące miejscowości: Szczepanów, Mokrzyska, Dziekanów, Sterkowiec, Przyborów i Łęki.
Wiek XVII i XVIII przynoszą kolejne zmiany. Najważniejsze jest uzyskanie praw miejskich przez Szczepanów (co podniosło rangę funkcjonującej parafii) oraz zastąpienie drewnianej kaplicy z 1511 r., nowym, murowanym, klasycystycznym, jednonawowym kościołem. Ten ostatni ufundowany został przez Stanisława Lubomirskiego (ówczesnego właściciela Szczepanowa) w r. 1781.
W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Szczepanów znalazł się w zaborze austriackim. W 1782 r., po reorganizacji administracyjnej, wszedł w skład cyrkułu bocheńskiego. Parafia licząca sobie wówczas ok. 2,5 tysiąca wiernych należała do dekanatu wojnickiego, diecezji krakowskiej, metropolii gnieźnieńskiej.
W 1786 r. parafia Szczepanów weszła w skład nowoutworzonej diecezji tarnowskiej. Powstała ona z części terytorium diecezji krakowskiej zagarniętej przez Austrię podczas I rozbioru. Kraków pozostał poza granicami zaboru austriackiego. Nową diecezję włączono do lwowskiej metropolii kościelnej.
Już jednak w 1800 r., w pięć lat po trzecim rozbiorze Polski i zagarnięciu Krakowa przez Austrię, wysunięto projekt zniesienia diecezji tarnowskiej i podzielenia jej terytorium między biskupstwa w Przemyślu i Krakowie. Plan ten, na skutek toczących się wojen napoleońskich zre¬alizowano w r. l808. Diecezję tarnowską zlikwidowano, a parafia Szczepanów ponownie znalazła się w granicach diecezji krakowskiej, ale tylko na okres trzech lat do r. 1811.
W 1809 r. bowiem, Austria, w pokoju w Schönbrunn zrzekła się na rzecz Księstwa Warszawskiego m.in. terytoriów trzeciego zaboru oraz Krakowa, który znów znalazł się poza granicami zaboru austriackiego. Dlatego też w 1811 r. postanowiono dla tych terenów utworzyć osobny Generalny Wikariat w Starym Sączu, podległy diecezji krakowskiej, w granicach którego znalazła się również parafia Szczepanów.
Dalsze zmiany polityczne dotyczące ziem polskich przyspieszyły rozwią¬zanie wikariatu starosądeckiego. Zawarty w 1815 r. traktat wiedeński między Prusami, Austrią i Rosją ograniczał jurysdykcję biskupa krakowskiego do granic Rzeczypospolitej Krakowskiej i Królestwa Polskiego, wobec czego wikariat w Starym Sączu znalazł się poza granicami biskupstwa krakowskiego. Przyczyny te zaważyły na przywróceniu diecezji tarnowskiej, choć pod inną nazwą (diecezja tyniecka ze stolicą w Tyńcu) do dalszego życia, co formalnie nastąpiło w r. 1821. Wznowioną diecezję ponownie włączono do lwowskiej prowincji kościel-nej.
W r. 1826 papież Leon XIII przeniósł stolicę biskupią z powrotem do Tarnowa, a diecezji nadał nazwę „tarnowska”.
Do parafii Szczepanów w 1827 r. należały miejscowości: Szczepanów (477 wiernych), Mokrzyska (1633), Bucze (124), Rysie i Rudy (393), Przyborów (1215), Łęki (858), Wokowice (478), Dzieka¬nów i Sterkowiec (166), część Jodłówki (21), część Borku (56), część Grądów (51), ? (23) i część Cerekwi (7 osób) . Ogółem parafia liczyła wtedy 5502 wiernych. Pod względem przynależności do struktur administracji kościelnej była częścią dekanatu wojnickiego, diecezji tarnowskiej, metropolii lwowskiej.
W r. 1867, po kolejnej reformie administracyjnej władz austriackich, Szczepanów wszedł w skład powiatu brzeskiego.
U schyłku XIX w. parafia Szczepanów, pod względem obszaru obejmująca identyczne co w r. 1827 terytorium, liczyła już 7616 wiernych (1893 r.).
Na początku XX w. kościół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny stał się zbyt mały, jak na potrzeby dużej i licznej parafii (w r. 1910 wiernych było już 8235). Dlatego też w 1911 r. przystąpiono do budowy nowego, neogotyckiego kościoła, łącząc go umiejętnie ze świątynią długoszowską. Budowę nowego kościoła ukończono w 1914 r.
W czasie I wojny światowej, w strukturze terytorialnej parafii nastąpiły pewne zmiany. Od parafii odpadła część miejscowości Cerekiew, dołączyło natomiast kilku wiernych z miejscowości Bratucice (5 osób w 1916 r.).
W r. 1925 okręg parafialny Szczepanów wszedł w skład nowopowstałej metropolii krakowskiej, zaś w 1929 r. stał się częścią dekanatu brzeskiego, diecezji tarnowskiej. Pod względem administracji terytorialnej odrodzonego państwa polskiego Szczepanów znajdował się w powiecie brzeskim, województwie krakowskim.
W latach 30-tych XX w. rozpoczęto w Szczepanowie starania o uzyskanie zezwolenia na budowę nowej plebanii, koniecznej ze względu na fatalny stan starej, zupełnie już zniszczonej. Wzniesiono ją w 1936 r. W tym czasie według źródeł parafia Szczepanów liczyła 8572 wiernych. Do kościoła w Szczepanowie należały: Szczepanów, Bucze, Sterkowiec – Dziekanów, Łęki, Mokrzyska, Przyborów, Rudy – Rysie, Wokowice, część Borku, część Bratucic, część Grądów i część Jodłówki. Wszystkie miejsco¬wości (za wyjątkiem Borku, Bratucic i Jodłówki, które należały do starostwa bocheńskiego) wchodziły w skład powiatu brzeskiego.
W 1938 r. z okręgu parafii Szczepanów wydzieliła się nowa, samodzielna parafia Rudy-Rysie, która od 1919 r. była zależną od Szczepanowa ekspo¬zyturą. W momencie utworzenia liczyła 697 wiernych.
Od września 1939 do 17 I 1945 r. parafia Szczepanów pozostawała pod okupacją niemiecką. Pod względem przynależności do okupacyjnych struktur admi¬nistracyjnych była częścią powiatu brzeskiego, dystryktu krakowskiego, wcho¬dzącego w skład Generalnego Gubernatorstwa.
Kilka lat po wojnie, w 1951 r., z okręgu podległego kościołowi w Szczepanowie wydzielono kolejną samodzielną parafię w Buczu. W jej skład weszły wsie: Bucze, Borek i Bratucice. W chwili utworzenia należało do niej 1314 wiernych.
W r. 1959 parafia Szczepanów liczyła 6195 wiernych. Podlegały jej wsie: Szczepanów, Sterkowiec – Dziekanów, Łęki, Mokrzyska, Przyborów, Wokowice, część Jodłówki i część Grądów.
Na skutek reformy administracyjnej kraju przeprowadzonej w 1975 r., Szczepanów znalazł się w granicach nowoutworzonego województwa tarnowskiego. W ramach reformy zlikwidowano powiaty.
W 1981 r. z parafii Szczepanów wydzielono kolejną samodzielną jednostkę w Mokrzyskach. Od r. 1942 istniała tam kaplica, w której odprawiano msze św. w niedziele i święta. W latach 1973-1975 r. wybudowano kościół, tworząc tam wikarię parafialną, w skład której, oprócz Mokrzysk weszły także należące dotąd do Szczepanowa części wsi Jodłówka i Grądy. W chwili utworzenia parafia w Morzyskach liczyła 1000 wiernych.
W 1983 r. parafia Szczepanów liczyła 5910 wiernych. W jej skład wcho¬dziły miejscowości: Szczepanów, Łęki, Przyborów, Wokowice, Sterkowiec i część Mokrzysk.
Kolejne zmiany w administracji parafii Szczepanów nastąpiły 6 lat później w r. 1989, kiedy to kolejną samodzielną parafią stała się, należąca dotąd do Szczepanowa miejscowość Przyborów. W 2003 r. parafia ta liczyła 1350 wiernych.
W r. 1998 mocą dekretu biskupa tarnowskiego Wiktora Skworca Szczepanów awansował na siedzibę dekanatu. W skład dekanatu szczepanowskiego weszły parafie: Bielcza, Borzęcin, Bucze, Maszkienice, Mokrzyska, Przyborów, Rudy-Rysie i Szczepanów.
W wyniku reformy administracyjnej państwa z 1998 r. zmniejszającej liczbę województw i przywracającej powiaty, Szczepanów znalazł się w powiecie brzeskim, województwie małopolskim.

Obecnie w skład parafii Szczepanów wchodzą następujące miejscowości: Łęki, Wokowice, Szczepanów, Sterkowiec oraz część Przyborowa i Mokrzysk. Miejscowości te leżą w gminie Brzesko (Wokowice, Mokrzyska, Szczepanów, Sterkowiec) oraz gminie Borzęcin (Łęki, Przyborów). Pod względem przynależności do struktur administracji kościelnej parafia Szczepanów jest częścią de¬kanatu szczepanowskiego, diecezji tarnowskiej, metropolii krakowskiej. W końcu 2003 r. liczba wiernych wynosiła 3852.