Wnętrza obiektów sakralnych
WNĘTRZA OBIEKTÓW SAKRALNYCH W PARAFII P.W. ŚWIĘTEGO STANISŁAWA BM
——————————————————————–
Kościół Lubomirskiego zbudowany jest na planie prostokąta, z cegły, otynkowany, w stylu klasycystycznym. Przykrywa ją czterospadowy dach zwieńczony wieżyczką, którą okala korona. Frontowa ściana ozdobiona jest attyką, a nad portalem, w kartuszu umieszczony jest herb Lubomirskich „Szreniawa”.
Kościół na cmentarzu
Wnętrze kościoła to jedna nawa oraz prostokątne prezbiterium, za którym znajduje się zakrystia.
Światło do wnętrza pada przez półkoliste okna. Strop we wnętrzu jest płaski z fasetami, a ściany, mające ramowy podział, wieńczy gzyms. Wyposażenie świątyni stanowią trzy ołtarze: główny i dwa boczne. W ołtarzu głównym, u szczytu nastawy umieszczony jest niewielki obraz przedstawiający papieża Innocentego IV wraz kolegium kardynalskim (XVII w.). Uczestniczą oni w radzie dotyczącej kanonizacji biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Papież trzyma w swych rękach jego podobiznę. Jeden z kardynałów siedzi bokiem do całego kolegium. To kardynał Reginald, który początkowo był przeciwny ogłoszeniu Stanisława świętym, ale uzdrowiony za jego wstawiennictwem z ciężkiej choroby, zmienił zdanie i stał się wiernym czcicielem Biskupa Męczennika. 20. Obraz „Narada Innocentego IV i kolegium kardynałów”, XVII w.
Poniżej, w centrum nastawy, znajduje się obraz świętego Stanisława w szatach pontyfikalnych, siedzącego na biskupim tronie, jedną ręką błogosławi, drugą trzyma pastorał. U stóp klęczą: rycerz Piotr z Piotrawina a także nieznani bliżej fundatorzy. Obraz ten to kopia XV – wiecznego oryginału, który obecnie znajduje się w kościele sanktuaryjnym. Kopię wykonano na jubileusz 900 – lecia śmierci świętego Stanisława (1978 r.)
Obrazy w ołtarzach bocznych upamiętniają sceny z życia świętego Biskupa. W nastawie ołtarzowej po lewej stronie znajduje się, u jej szczytu, obraz ukazujący scenę wskrzeszenia rycerza Piotra przez biskupa Stanisława (XVII w.) 22. Obraz „Wskrzeszenie rycerza Piotra” , XVII w.
Poniżej, w centrum, umieszczono obraz przedstawiający scenę upominania (XVIII w.).
W ołtarzu, po prawej stronie, u szczytu nastawy znajduje się obraz przedstawiający scenę śmierci biskupa Stanisława (XVII w.) 24. Obraz „Męczeństwo św. Stanisława”, XVII w.
Obraz główny również to wydarzenie przypomina (XVIII w.).
Oprócz obrazów ołtarzowych, w kościele znajdują się inne, wszystkie w prezbiterium: Poćwiartowane ciało biskupa pilnowane przez orły (XVII w.); Wskrzeszenie rycerza Piotra (XVII w.); Widok na Kaplicę Narodzenia (XX w.); Święty Stanisław – Patron Ojczyzny (XX w.).
Warte zauważenia są niewielkie organy (XVIII w.), które po odrestaurowaniu, spełniają swą liturgiczną funkcję. Znajdują się one na chórze kościoła.
Podziemie kościoła służy jako krypta przeznaczona dla zasłużonych kapłanów. Pochowano w niej m.in. ks. Władysława Mendralę. Przy świątyni, od strony zakrystii, znajdują się epitafia: ks. Szczepana Koseckiego oraz zmarłych z jego rodziny, zaś przy południowej ścianie postawiono krzyż misyjny z 1879 roku upamiętniający jubileusz 800 – lecia śmierci świętego Stanisława.
——————————————————————————–
Obok kościoła na cmentarzu, po drugiej stronie drogi, znajduje się plac ogrodzony kamiennym murem. W centrum wznosi się kaplica, prostokątna, trójbocznie zamknięta, przykryta dachem siodłowym i zwieńczona wieżyczką z sygnaturką. Nad wejściem, we wnęce, rzeźba przedstawiająca świętego Stanisława w szatach pontyfikalnych. 27. Widok na cały plac – Miejsce Narodzenia św. Stanisława BM.
Kaplica została zbudowana przez księdza Wojciecha Bobka (ówczesnego proboszcza) w 1861 roku na miejscu starej, pochodzącej z 1596 roku. Maleńka świątynia jest znakiem wielowiekowej tradycji, iż w tym miejscu, około 1036 roku urodził się jedyny syn Wielisława i Bogny – Stanisława. Narodziny nastąpiły na polu, pod starym dębem. 28. Wnętrze Kaplicy Narodzenia św. Stanisława BM, 1861 r.
Wydarzenie to upamiętnia wnętrze kaplicy. W środku znajduje się ołtarz, którego nastawa, wyrzeźbiona z drewna symbolizuje drzewo dębu. W centrum tego symbolicznego drzewa umieszczono obraz przedstawiający narodziny Stanisława. Dla ukazania tej sceny wykorzystano perspektywę równoległą: najpierw przedstawiono narodziny dziecka, a następnie obmycie go w niedalekim źródle. Obraz w ołtarzu jest kopią oryginału z1520 roku.
Za ołtarzem, wewnątrz drewnianej kolumny znajduje się najcenniejsza pamiątka związana z miejscem narodzin świętego Stanisława. Jest to pień dębu, pod którym według tradycji urodził się Święty.
Wyszczerbione drewno świadczy, iż otaczano je szacunkiem przynależnym relikwiom. Pielgrzymi zabierali kawałki dębu, ufając w opiekę świętego Stanisława.
——————————————————————————–
W tyle placu, za Kaplicą, znajduje się kamienna studnia, nad którą wybudowano drewnianą konstrukcję przykrytą dachem gontowym. Na szczycie – wieżyczka z krzyżem, poniżej figurka świętego Stanisława BM. Obudowa studni pochodzi z XIX wieku. To tutaj, w bijącym źródle, Bogna obmyła swoje dziecko, tuż po narodzeniu. Wodzie źródła przypisywane są właściwości uzdrawiające.
——————————————————————————–
Gotycki kościół został zbudowany z cegły i kamienia. Składały się nań: prostokątna nawa oraz prezbiterium, również prostokątne zakończone trójbocznie. Dwuspadowy dach, początkowo kryty był gontem, obecnie przykrywa go czerwona dachówka. Światło pada do wnętrza przez okrągłe okno umieszczone w ścianie frontowej kościoła oraz przez ostrołukowe, dwustronnie rozglifione z kamiennymi obramowaniami okna w nawie i jedno nierozglifione w prezbiterium.
Cegła użyta do budowy kościoła, spełnia również walory estetyczne, dekoracyjne. Na zewnątrz, pod gzymsem, w części prezbiterialnej, ułożono z zendrówki (wypalanej na czarno cegły) kształty rombu. Widnieją one także w murze wokół kościoła.
Kamień został wykorzystany do budowy gotyckich portali, zwanych schodkowymi.
Stanowi on również budulec daszków kapnikowych, zakończeń ścian szczytowych, obramowań ścian, żeber, zworników i wsporników konstrukcji sklepień. Kamieniarka dekoracyjna zastosowana też została do tablicy erekcyjnej świątyni.
Do świątyni prowadziły trzy wejścia. Od strony południowej wchodziło się przez kamienny portal, dziś już nie istniejący. W 1863 wejście zamurowano i utworzono w dawnej kruchcie kaplicę boczną, nigdyś poświęconą świętej Rozalii, a następnie świętej Teresie od Dzieciątka Jezusa.
Nad portalem znajduje się kamienna tablica erekcyjna, informująca o fundacji kościoła.
W centrum tablicy umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą świętego Stanisława, u jego stóp wmontowano herby: Dębno (herb kard. Zbigniewa Oleśnickiego), Leliwa (herb rodziny Melsztyńskich, właścicieli Szczepanowa w czasie budowy kościoła), Prus (herb Prusów), Wieniawa (herb Długosza). Wokół biegnie łaciński napis: „MCCCCLXX ad honorem benedicte Trinitatis S. Stanislai et S. Magdalenae” (1470, na chwałę błogosławionej Trójcy, św. Stanisława i św. Marii Magdaleny). Herb Długosza „Wieniawa” umieszczony jest także na wspornikach żeber sklepiennych prezbiterium oraz nad portalem głównym, na zewnątrz pod kolistym oknem.
Drugie wejście do kościoła Długosza istniało od strony północnej, było to wejście do zakrystii. Dziś już ona nie istnieje, zachował się jedynie kamienny portal schodkowy między prezbiterium a nową częścią dobudowaną w XX wieku.
Sklepienie w prezbiterium jest krzyżowo – żebrowe, przy czym żebra przewiązane są rodzajem kraty lub siatki. Trzy zworniki tego sklepienia ozdobione były niegdyś rzeźbionymi, a dziś malowanymi herbami: Orzeł królewski, Dębno i Leliwa.
Sklepienie w nawie było drewniane. W czasie pożaru w 1915 roku uległo ono całkowitemu zniszczeniu. Dzisiaj strop nawy jest kasetonowy, powstał w czasie renowacji w 1927 roku.
Jak podają akta wizytacyjne z XVI i XVII wieku, wnętrze kościoła było bogato wyposażone. Strop w nawie był malowany, a ściany pobielone tylko wapnem. Istniały ołtarze: dwa główne i dwa boczne. Miały one murowane mensy, zaopatrzone w pieczęcie w miejscu złożenia relikwii. Zdobione były tryptykowymi nastawami. Obok ołtarzy wymieniano również tabernakulum, brązową chrzcielnicę i grupę Ukrzyżowania, znajdującą się na tęczy kościoła.
Pożar w 1915 roku zniszczył wnętrze kościoła, na szczęście jednak najstarsze elementy wyposażenia znajdowały się w tym czasie w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. Zachowały się: centralna część głównego tryptyku wraz z predellą, fragmenty innych ołtarzy bocznych, brązowa chrzcielnica oraz wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa, pochodzący z wymienionej wcześniej grupy umieszczonej na poprzecznej belce na tęczy kościoła.
Wychodząc z prezbiterium, po lewej stronie, ustawiony jest późnobarokowy ołtarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy (XVIII w.). Ołtarz jest bogato zdobiony licznymi złoconymi ornamentami. U góry znajduje się obraz przedstawiający dzieciństwo Matki Bożej, poniżej umieszczona jest kopia rzymskiej ikony Bogarodzicy.
Adorują Jezusa i Matkę Bożą Jej wielcy czciciele i propagatorzy kultu Nieustającej Pomocy: święty Alfons M. Liguori oraz Klemens Hofbauer. Pod mensą ołtarzową znajduje się płaskorzeźba ukazująca Maryję modlącą się z Apostołami w Wieczerniku. Ołtarz jest darem parafii świętego Mikołaja z Bochni, ofiarowanym szczepanowskiej świątyni po pożarze w 1914 roku.
Wewnątrz muru, po południowej stronie, znajdują się schody prowadzące na chór. Wejścia do niego ozdobione są kamiennymi portalami. Gotycki chór jednak się nie zachował, spłonął bowiem w 1914 roku w czasie I wojny światowej. Dziś o jego obecności świadczą właśnie dwa wejścia, schody oraz niewielki balkonik.
Ściany świątyni długoszowskiej bielone były niegdyś jedynie wapnem, dziś zdobią je malowidła wykonane przez M. Makarewicza. W prezbiterium opisują sceny z życia świętej Marii Magdaleny – patronki kościoła i parafii. W nawie zaś, na ścianie południowej przedstawiono świętych Pokutników i Pustelników, natomiast na ścianie północnej, u samej góry ukazano chrzest Polski
Ściana, do której niegdyś przylegał chór muzyczny została ozdobiona polichromią ukazującą śpiewających i grających aniołów.
Między kościołem świętej Marii Magdaleny a nowym znajduje się chrzcielnica z brązu (XVI w.) a wokół niej fragmenty dawnej nastawy ołtarzowej, która zdobiła prezbiterium „starego” kościoła, gdy gotycki tryptyk znajdował się w Tarnowie.
——————————————————————————–
Tryptyk w kościele św. Marii Magdaleny, XV/XVI w.
Do najciekawszych i najbogatszych elementów dekoracyjnych, jakie dziś znajdują się w kościele Długosza należy z pewnością ołtarz główny w prezbiterium.
Nastawa ołtarzowa jest typu tryptykowego. Centrum stanowi obraz (tempera na desce) przedstawiający tak zwaną „Świętą Rozmowę”.
W tej rozmowie uczestniczą: Maryja z Dzieciątkiem Jezus, święty Stanisław z rycerzem Piotrem u stóp oraz święta Maria Magdalena trzymająca naczynie z wonnościami. Obraz ten pierwotnie stanowił główny element ołtarza głównego. Ocalał z pożaru dzięki umieszczeniu go w Muzeum w Tarnowie. W latach siedemdziesiątych XX wieku został zwrócony parafii.
Skrzydła boczne tryptyku ozdabiają obrazy (tempera na desce) o następującej treści: po lewej stronie, od góry święty Wojciech (?) i święty Mikołaj , poniżej scena Zwiastowania
Natomiast w skrzydle prawym, od góry święta Zofia z córkami, a poniżej Nawiedzenie świętej Elżbiety 44. Skrzydło prawe ołtarza: święta Zofia z córkami oraz Nawiedzenie św. Elżbiety.
Na odwrociach skrzydeł bocznych sceny z Męki Jezusa Chrystusa. Drewniane obramowanie nastawy jest rekonstrukcją. Na uwagę zasługuje predella, którą stanowi obraz przedstawiający różnych Świętych w wieku dziecięcym wraz ze swoimi rodzicami.
Po lewej stronie tryptyku, na ścianie, obok portalu prowadzącego do nowej części kościoła, znajduje się renesansowe epitafium poświęcone Elżbiecie Gładysz, z domu Jordan (1620).
——————————————————————————–
Witraże – kościół “długoszowy”
W witrażach przedstawiono: Opłakiwanie Ukrzyżowanego Jezusa przez Marię Magdalenę (w prezbiterium, XVII w.) 51. Maria Magdalena pod krzyżem – witraż za ołtarzem, dalej świętych Jana Chrzciciela i Helenę oraz w nawie: święci Józef i Michał Archanioł, oraz święci Franciszek i Dominik, zaś w oknie okrągłym Gołębica, symbol Ducha Świętego.
——————————————————————————–
Kościoły stylu „długoszowskiego” były bezwieżowe, dlatego przy każdym z nich budowano drewniane dzwonnice. Według materiałów wizytacyjnych, taka dzwonnica znajdowała się naprzeciw głównego wejścia do kościoła. Zawieszone w niej były dzwony: „Sławmy Chrystusa za tryumf Stanisława, który męczennikowi dał zwycięstwo nad tyranem” (dzwon, być może, fundowany przez samego Długosza, XV w.), „Święty Stanisław, Florian, Małgorzata” (1518 r.) oraz „Święty Stanisławie, mężu wiecznie sławny życiem, cudami i męką, dobry pasterzu” (z figurką świętego Stanisława i rycerza Piotra, 1519 r.). Dzwonnica została rozebrana w czasie budowy nowej części kościoła, dzwony zwieszono w nowej wieży, gdzie służą do dzisiaj wspólnocie parafialnej.
——————————————————————————–
Kościół pod wezwaniem świętego Stanisława wybudowano w stylu neogotyckim. Jest on murowany, z cegły, nie otynkowany, ma charakter bazylikowy. Od frontu wznosi się strzelista wieża, mająca pięć kondygnacji. U jej szczytu umieszczone są najstarsze dzwony: z 1519 i 1534, a także nowy z 1983 roku. Nad dzwonami znajduje się mechanizm zegarowy, wybijający godziny. Wieża zwieńczona jest krzyżem oraz czterema mniejszymi wieżyczkami, zakończonymi metalowymi chorągiewkami. Ozdabiają je dodatkowo złocone kule. 60. Pięciokondygnacyjna wieża z zegarem.
Do kościoła wchodzimy przez wielkie drzwi główne ozdobione kamiennym portalem. Mijamy przedsionek, oszklone drzwi drewniane i wchodzimy do nawy głównej. Jej sklepienie, jak i całego kościoła jest krzyżowo – żebrowe. Na ścianie prawej umieszczone są epitafia. Jedno w stylu barokowym, drugie, współczesne, poświęcone jest osobie księdza prałata Władysława Mendrali, długoletniego proboszcza parafii szczpanowskiej (1932-1970). Był, jak głosi napis, wielkim czcicielem Eucharystii oraz świętego Stanisława, propagatorem wczesnej Komunii Świętej dzieci, wychowawcą licznych powołań kapłańskich oraz niestrudzonym orędownikiem sprawy beatyfikacji Karoliny Kózka, dziś błogosławionej. 61. Epitafia w nawie głównej kościoła św. Stanisława BM.
Ściany nawy ozdabia polichromia wykonana przez M. Makarewicza, wykonana w latach 1959-1961. Po prawej stronie widzimy (od dołu) aniołów przedstawiających cnoty chrześcijańskie, wyżej sceny z życia Maryi, najwyżej zaś święte Męczenniczki pierwszych wieków chrześcijaństwa. Po lewej stronie znajdują się również aniołowie symbolizujący cnoty, dalej święci Apostołowie i najwyżej święci Wyznawcy.
Nawa główna przechodzi w prezbiterium. Na styku tych dwóch części, po lewej stronie znajduje się neogotycka, wisząca ambona z 1920 roku. Na jej ściankach umieszczono płaskorzeźby: Chrystusa Dobrego Pasterza oraz czterech Ewangelistów. Ambona jest bogato ozdobiona ornamentami roślinnymi a także elementami architektury gotyckiej. 63. Neogotycka ambona.
Prezbiterium jest trójbocznie zakończone. Światło pada prze trzy witraże, które przedstawiają Jezusa Chrystusa, Trójcę Świętą i Maryję (pocz. XX w.). 64. Prezbiterium kościoła św. Stanisława.
Najważniejszym elementem wystroju prezbiterium jest ołtarz skrywający Najświętszy Sakrament. Nastawa ołtarzowa ma charakter tryptyku, zwieńczona jest bogato zdobioną architekturą znaną z budowli gotyckich. 66. Neogotycki ołtarz główny kościoła św. Stanisława.
Tryptyk składa się z trzech części: dwóch skrzydeł bocznych i centralnego obrazu. Dodatkowo zdobią go dwie figury Apostołów: świętego Piotra i świętego Pawła, umieszczone w specjalnych niszach.
Pierwsze skrzydło ozdabiają dwie płaskorzeźby ukazujące (od góry) Narodzenie świętego Stanisława i Upominanie Króla.
Drugie skrzydło również zawiera dwie płaskorzeźby przedstawiające (od góry) Wskrzeszenie rycerza Piotra oraz Męczeństwo świętego Stanisława.
W centrum nastawy umieszczony jest w bogatych ramach obraz świętego Stanisława z XV wieku. Ikona przedstawia Świętego Biskupa ubranego w szaty pontyfikalne, siedzącego na tronie. Święty Stanisław trzyma w jednym ręku pastorał, drugą wyciąga do błogosławieństwa. Tło obrazu jest złocone i grawerowane w drewnie. U stóp Świętego klęczą: wskrzeszony rycerz Piotr z Piotrawina oraz nieznani z imienia fundatorzy z rodu Turzynitów, jedni z pierwszych właścicieli Szczepanowa.
Nad obrazem zawieszone jest godło narodowe: na czerwonym polu piastowski orzeł. 70. Piastowski Orzeł nad obrazem św. Stanisława.
Przy tabernakulum ustawione są figurki aniołów z drewna, polichromowane. Klęcząc, adorują Najświętszy Sakrament. Tabernakulum jest srebrzone i złocone. Wieńczy je maleńka konfesja zakończona kopułą z krzyżykiem.
Ściany prezbiterium ozdabia polichromia ukazująca historię kupna ziemi przez świętego Stanisława od rycerza Piotra z Piotrawina, zatarg z królem i wskrzeszenie rycerza Piotra oraz udział Biskupa w sądzie królewskim w sprawie kupna ziemi. po drugiej stronie obraz przedstawiający scenę męczeńskiej śmierci w kościele na Skałce z rak króla Bolesława II Śmiałego. 71. Fragment polichromii z prezbiterium, ukazujący historię rycerza Piotra z Piotrawina.
Prezbiterium dodatkowo ozdabiają drewniane, neogotyckie stalle, które służą kapłanom i służbie liturgicznej. 72. Neogotyckie stalle w prezbiterium.
Nad wejściem do zakrystii kapłańskiej namalowane są dwa herby, jeden należy do świętego Stanisława (herb Turzynitów z podpisem „Victor sub gladio” – „Zwycięzca pod mieczem”), drugi jest herbem biskupim Prymasa Polski, pochodzącego ze Szczepanowa Krzysztofa Antoniego Szembeka oraz herb ks. Bpa Jana Styrny (wikariusza generalnego diec. Tarnowskiej) – również rodaka szczepanowskiego.
Wychodząc z prezbiterium, po lewej stronie, na ścianie małej przewiązki łączącej „starą” część kościoła z nową znajduje się tablica poświęcona osobie księdza Szczepana Kosseckiego, budowniczego kościoła i proboszcza – kustosza Sanktuarium. 76. Tablica pamiątkowa poświęcona ks. Szczepanowi Kosseckiemu – budowniczemu kościoła św. Stanisława.
Mijając wiszącą ambonę wchodzimy do drugiej nawy bocznej, która łączy się z główną poprzez ostrołukowe arkady. W tejże nawie ustawiony jest neobarokowy ołtarz poświęcony Najświętszemu Sercu Pana Jezusa (1927 r.). Obok figury Chrystusa stoją także rzeźby przedstawiające świętych: Franciszka i Antoniego Padewskiego.
Wśród okien w tej nawie na uwagę zasługują dwa witraże z początku XX wieku, ukazujące Matkę Bożą z Dzieciątkiem oraz Świętego Stanisława.
Przy końcu nawy głównej znajduje się chór muzyczny z bogato zdobionymi organami.
Kościół pod wezwaniem świętego Stanisława jest sanktuarium, czyli szczególnym świętym miejscem, gdzie pielgrzymi mogą wypraszać sobie łaski przez wstawiennictwo Patrona Polski. O wielu otrzymanych łaskach świadczą nie tylko wpisy do Księgi Łask, ale i wota zawieszone przy głównym ołtarzu.